Το κόμικ-παραμύθι Στο δάσος του Σπύρου Γιαννακόπουλου και της Στέλλας Στέργιου (Εκδόσεις Πατάκη) βασίζεται, κατά τη γνώμη μου, σε ένα κείμενο γεννημένο στο μυαλό, ας μου επιτραπεί ο όρος, ενός παραμυθά. Διαβάζοντάς το, ήδη απ’ τις πρώτες σελίδες έφερα στο μυαλό μου όλα τα άλλα βιβλία του Γιαννακόπουλου, στα οποία βασικά μοτίβα κλασικών παραμυθιών αναποδογυρίζονται και ο συγγραφέας κατά κάποιο τρόπο τοποθετεί το τότε στο τώρα, χρησιμοποιώντας βασικές και αναγκαίες για την ψυχική ανάπτυξη ιστορίες. Όλη η αφήγηση υφαίνεται πάνω σε παραμυθιακά μοτίβα και ο συγγραφέας αγγίζει σύμβολα και μορφές του, κατά Γιουνγκ, κοινωνικού ασυνείδητου κόσμου. Δίχως να μπω σε βάθος στην περιγραφή του βιβλίου, θα ήθελα να μοιραστώ κάποιες σκέψεις που μου γεννήθηκαν από αυτό αλλά και σχεδόν από όλα τα πονήματα του Γιαννακόπουλου.

Προς τον έξω κόσμο 

Αυτό που συναντώ στα γραπτά του, και που με κάνει να προτείνω τα βιβλία του στα παιδιά με τα οποία συνεργάζομαι και βρίσκονται στο κατώφλι της εφηβείας, είναι το μοτίβο της ανάγκης μιας εσωτερικής διαδρομής που θα τους βγάλει στον έξω κόσμο. Μια μικρή που αναζητά τη δύναμη να ανεξαρτητοποιηθεί και να εκφράσει τον θυμό και την απογοήτευσή της προς τους γονείς της, ένας πιτσιρικάς που με έναν ανήλικο/ ενήλικο στο πλάι του μπλέκει σε μπελάδες, ένας μονόκερος που ψάχνει το κέρας του ώστε να καταφέρει να κερδίσει τη μονοκερίνα του και πάει λέγοντας!

Μόλις αντίκρισα το εξώφυλλο του βιβλίου Στο δάσος ενθουσιάστηκα. Ήταν, κάπως, σαν να το περίμενα ως εξέλιξη. Θα εξηγήσω τι εννοώ, επικαλούμενη την παρατήρηση ενός αγοριού που εδώ και δυο χρόνια συμμετέχει σε μια δημιουργική θεραπευτική ομάδα παιδιών που μπαίνουν στην εφηβεία. «Κυρία Σουζάνα, βρήκα αυτό και το αγόρασα για το καλοκαίρι και το διάλεξα γιατί μου θύμισε το παιχνίδι που είχαμε κάνει». Κρατούσε το Στο δάσος και αναφερόταν σε ένα διαδραστικό παιχνίδι που είχαν επινοήσει έξι παιδιά ηλικίας  από 11 ως 13 χρονών. Ο πιο μικρός, που διάλεξε και το βιβλίο, είχε μιλήσει στην ομάδα για κάτι που είχε ονειρευτεί: Ήταν σε ένα δάσος και είχε χαθεί, αλλά, παρόλο που φοβόταν, ήθελε να το εξερευνήσει πηγαίνοντας όλο και πιο βαθιά μέσα σε αυτό και εκεί συναντούσε διάφορα παράξενα πλάσματα. Με αφορμή αυτό, ξεκίνησε μια υπέροχη συζήτηση σε σχέση με τα δάση, με εκδρομές μέσα σε δάση, με σκαρφαλώματα σε δέντρα και, δίχως να καταλάβουμε το πώς, τα δάση πήραν μεταφορική χροιά και μιλούσαν ο καθένας για το δάσος σαν τόπο μέσα στην ψυχή και σαν διαδρομές μέσα μας, καθώς μεγαλώνουμε. Πρότεινα τότε στα παιδιά να σχεδιάσουν έναν χάρτη, ο καθένας όπως τον φαντάζονται, και να μαρκάρουν το πού βρίσκονται και πού θα ήθελαν να φτάσουν, και να δουλέψουμε πάνω σε αυτό με αφηγήσεις, αφήνοντας ελεύθερη τη φαντασία μας. Από τις αφηγήσεις τους ξεπήδησαν σύμβολα και εικόνες. Η πραγματικότητα, περίτεχνα συνυφασμένη και καλυμμένη κάτω από πέπλα φαντασίας, γλίστρησε απαλά μέσα τους και ξεγλίστρησε ευγενικά έξω τους. Μπόρεσαν να μιλήσουν για επιθυμίες και για φόβους που ζωντάνευαν την περίοδο εκείνη του περάσματος στη νέα φάση της ζωής τους. Η αφήγηση και το παιχνίδι κατάφεραν να απαλύνουν μέσα τους τις ανησυχίες και τις αγωνίες που χοροπηδούν σε κάθε σώμα παιδιού που μεταμορφώνεται σε σώμα εφήβου.

Η είσοδος στην εφηβεία ως περιπέτεια

Τα βιβλία έχουν αυτή την υπέροχη χρησιμότητα σε όλες τις ηλικίες, σε όλες τις φάσεις της ζωής μας: Λειτουργούν ως χάρτης που μας βοηθά να φτάσουμε κάπου. Ταυτιζόμαστε με τους ήρωες και παλεύουμε με τους εχθρούς τους, ξεπερνάμε μαζί τους φόβους, τις δυσκολίες και βιώνουμε τις χαρές και τις λύπες τους. Στο δάσος, ο μικρός Τζακ είναι ένα παιδί όπως κάθε άλλο, που διαβάζει για περιπέτειες ηρώων πριν πέσει να κοιμηθεί· μέχρι να φτάσει η στιγμή να μπει και ο ίδιος σε μια αντίστοιχη περιπέτεια, μέχρι να χαθεί στο δάσος. Τα παιδιά που περνούν το κατώφλι της εφηβείας είναι λίγο σαν να χάνονται μέσα σε ένα δάσος, σαν να παλεύουν με πλάσματα αλλόκοτα, σαν να ψάχνουν τη δύναμη να μεταμορφώσουν και να μεταμορφωθούν. Όσο πιο γεμάτη είναι η ψυχική σκευή τους από αγάπη, κατανόηση και εμπιστοσύνη, τόσο πιο βαθιά μπορούν να προχωρήσουν, τόσο πιο πολλές αντοχές έχουν και τόσο μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση αισθάνονται και μπορούν να βασιστούν στις δυνάμεις τους. Ο Τζακ θέλει να βρει τον δρόμο του γυρισμού, να επιστρέψει στο σπίτι του, αυτό όμως δεν είναι εφικτό, ή μάλλον θα είναι εφικτό μόνο αν αφεθεί στην περιπέτεια.

Χωρίς Καβούκι

Το παιδί, όπως έλεγε η Ντολτό, όταν μπαίνει στην εφηβεία μοιάζει με τον αστακό που χάνει το καβούκι του καθώς μεγαλώνει. Εκείνη η περίοδος είναι γεμάτη αγωνία και ο αστακός είναι απόλυτα εκτεθειμένος σε όλους τους κινδύνους. Έτσι και ο νέος έφηβος πορεύεται μέσα στα δάση της αλλαγής εκτεθειμένος. Αναζητά το γνώριμο του το περίβλημα, το καβούκι του, και δίχως αυτό αισθάνεται φόβο και αγωνία. Αν ο έφηβος έχει στο πλάι του έστω έναν ενήλικο να τον εμπνεύσει, τότε θα τα καταφέρει να προστατέψει τον εαυτό του και να προχωρήσει με ασφάλεια. Το αγόρι της ιστορίας, για παράδειγμα, έχει στο πλάι του μια φιγούρα ενήλικη, αυτή του Μπεν, που λειτουργεί ως πατρική φιγούρα απέναντί του, είναι ένας άντρας που παλεύει και κινδυνεύει προκειμένου να βρει και να σώσει την αγαπημένη του. Η βατραχίνα, από την άλλη, θα μπορούσε να είναι μια φιγούρα μητρική, μια μαμά που δεν έχει, βέβαια, δίπλα της τον άντρα της, αλλά που τον ψάχνει και γενικά αναζητά να αποκτήσει ξανά την παλαιότερη μορφή της. Αυτό το ζητά, στην απόγνωσή της, και από τον Τζακ, αλλά και από άλλους. Σε πόσα σπίτια, άλλωστε δεν έχει συμβεί κάτι αντίστοιχο, να είναι, δηλαδή, απομακρυσμένο το ζευγάρι και να παίζουν τα παιδιά τον ρόλο του συνδετικού κρίκου ή του ανακουφιστικού παράγοντα, είτε προς τη μητέρα είτε προς τον πατέρα. Η κακιά μάγισσα, οι νάνοι, τα τρολ και οι γίγαντες θα μπορούσαν να είναι όλες οι παγίδες και οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν στο φαντασιωσικό τους τα παιδιά. Στην ιστορία του Τζακ, το ζευγάρι έρχεται ευτυχώς κοντά και αυτό το σμίξιμο επιτρέπει στον μικρό ήρωα να απελευθερωθεί και να συνεχίσει ανενόχλητος την περιπέτειά του. Αυτό που πραγματικά έχει ανάγκη ένα πλάσμα που μπαίνει στην εφηβεία  είναι να αντέξουν οι γονείς πως εκείνο θα συνεχίζει να ζει και δίχως τους ίδιους.

Για να είναι ελεύθερος ένας άνθρωπος και να πορεύεται στη ζωή ανεξάρτητος βασική προϋπόθεση είναι να καταφέρει να χαθεί και να ξαναβρεθεί, και να ξαναχαθεί και να ξαναβρεθεί, και πάει λέγοντας. Έτσι, λοιπόν, και ο μικρός Τζακ χάνεται. Κι ενώ στην αρχή αυτό είναι τρομακτικό και η μόνη του επιθυμία, φαινομενικά, είναι να βρει τον δρόμο του γυρισμού, εκείνος πάει όλο και πιο μπροστά, μπλέκοντας σε όλο και περισσότερες περιπέτειες, σε όλο και μεγαλύτερους μπελάδες. Κι ενώ στο τέλος μπορεί να επιστρέψει άμεσα στο σπίτι του, εκείνος επιλέγει να συνεχίσει για λίγο ακόμα τη διαδρομή, ακόμα πιο μέσα στο δάσος, μόνος και συνειδητοποιημένος πλέον πως αυτή είναι ό,τι επιθυμεί. Καλή ανάγνωση, λοιπόν, σε μικρούς και μεγάλους και καλές διαδρομές σε δάση γεμάτα περιπέτειες και ευκαιρίες να ανακαλύψουμε και να αναπτύξουμε τον εαυτό μας.

Η Σουζάνα Παπαφάγου είναι κλινική ψυχολόγος-οικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια.