آرایه‌شناسی (به انگلیسی: Taxonomy)، کار و دانش رده‌بندی (دسته‌بندی) را گویند. ریشهٔ این واژه یونانی و برگرفته از τάξις (با تلفظ «تَکسیس» به معنی «ترتیب»، «چینش») و νόμος، (با تلفظ «نوموس» به معنی «قانون»، «علم») است.
آرایه‌شناسی یا همان فرایند طبقه‌بندی از یکاهای قابل طبقه‌بندی‌ای به نام آرایه‌ها، یا از انواع اشیایی که متناوباً و به دنبال هم در یک سلسله مراتب ساختاری چیده شده‌اند تشکیل یافته‌است که نوعاً با زیرمجموعه‌ها یا زِبَرمجموعه‌های آن (مجموعه‌ای که این را در بر گرفته‌است) رابطه دارند و همانند رابطه پدر-فرزندی است. در یک رابطهٔ زیرمجموعه‌ای یا زبرمجموعه‌ای، زیرگروه یک شیء (چیز) مطابق با یک تعریف همانند زبرگروه آن محدودیت یکسانی دارند کما که بیشتر هم باشد. برای مثال، ماشین یک زیرمجموعه‌ای از وسایل نقلیه‌است؛ بنابراین هر ماشینی یک وسیله نقلیه‌است، اما هر وسیله نقلیه‌ای ماشین نیست؛ بنابراین، یک چیز برای اینکه ابتدا یک ماشین و سپس یک وسیله نقلیه باشد به یک سری از محدودیت‌ها احتیاج دارد.

کاربردها

در اصل واژه آرایه‌شناسی به طبقه‌بندی موجودات زنده - که امروزه آن را به «آرایه‌شناسی آلفا» نیز شناسند - اشاره می‌داشت، با این وجود، امروز این واژه به مفهوم فراختر و عمومی‌تری کاربرد دارد و می‌تواند به دسته‌بندی هر چیزی و نیز به اصولی که متضمن چنین دسته‌بندی‌ای می‌باشد، دلالت کند. تقریباً برای همهٔ موجودات جاندار، بی‌جان، مکانها، فکرها، عقیده‌ها، وقایع، محتویات و رابطه‌ها و... این امکان هست که بر اساس رَویه‌ای آرایه‌شناختی طبقه‌بندی بشود. این واژه همچنین ممکن است به رویه‌های خویشاوندی‌ای به جز سلسله مراتب پدر-فرزندی، مانند ساختارشبکه، با نوع دیگری از رابطه‌ها بکار بسته شود. آرایه‌شناسی ممکن است شامل تک فرزند با چند تا از والدین باشد؛ برای مثال ماشین شاید با دو والدین به نظر برسد: یکی «وسیله نقلیه» و دیگری «ساختار پولادی» درهرصورت این فقط به این معنی است که ماشین یک بخش از چندین آرایه‌شناسی مختلف است. یک آرایه‌شناسی شاید همچنین یک سازمان ساده‌ای از انواع چیزهایی در یک گروه یا حتی یک سیاههٔ الفبایی باشد. اما اصطلاح واژگان (Vocabulary) برای چنین سیاهه‌ای مناسبتر است. در کاربرد رایج در مدیریت دانش، آرایه‌شناسی‌ها نسبت به هستی‌شناسی‌ها که دربارهٔ گونه‌گونی بیشتری از انواع رابطهٔ به کار می‌رود، کمتر دیده می‌شوند. از دیدگاه ریاضی، یک آرایه‌شناسی سلسله مراتبی، یک ساختار درختی از دسته‌بندی‌هایی برای مجموعه‌ای از اشیاء داده شده‌است کهسلسله مراتب محدود نیز نامیده می‌شود. در بالای (سر) این ساختار یک رده‌بندی منفرد وجود دارد (گره ریشه‌ای یا root node)، که برای همهٔ اشیاء به کار می‌رود. گره‌های زیر این ریشه بیشتر رده‌بندی خاصی هستند که برای زیرمجموعه‌های مجموعهٔ شامل تمام اشیاء رده‌بندی شده بکار بسته می‌شوند؛ بنابراین برای مثال در رَویه‌های معمولیِ رده‌بندی علمی جانداران، ریشه کهاندامگان (ارگانیسم) نامیده می‌شود، با گره‌هایی (nodes) برای طبقهٔ آرایه‌شناختی دنبال می‌شود: دامنه، فرمانرو، شاخه، رده و...

فهرست مطالب:

مقدمه

عقيده هيوود

طبقه بندي بر پايه تكاملي

اهداف اصلي تاكزونومي بنا به عقيده پورتر

اهداف اصلي تاكزونومي بنا به عقيده هيوود

تعاريف و ديدگاهها

رده بندی

تاكزونومي

سيستماتيك

شناسایی

نام گذاري علمي گياهان

تاكزونومي آلفا و تاكزونومي امگا

تاكزونومي تجربي يا بيوسيستماتيك

تاكزونومي پيش از داروين

طبقه بندي بر اساس شكل ظاهري گياهان

تئوفراست

پلينيوس

ديوسكوريدس

گياه شناسي قرون وسطي (آلبرت بزرگ)

گياه شناسي دوره اسلامي

گياه شناسي دوره رنسانس

هربال و هرباليست

معروفترين هرباليست ها

گاسپار بوهين

جان ري

تورنفورت

رده بندي بر اساس اندامهاي جنسي گياه

رده بندي بر اساس شباهتها و وابستگي گياهان

آدانسون

خانواده دوژوسيو

لامارك

دوكاندول

بنتهام و هوكر

تاكزونومي بعد از داروين

سيستم هاي فيلوژنتيك

ويلهلم ايشلر

انگلر

چالز بسي

هتچينسون

سيستم هاي طبقه بندي معاصر

و...