Οι ρετσίνες του βασιλιά, λοιπόν… Και μόνο ο τίτλος του βιβλίου είναι δελεαστικός, αινιγματικός και ρευστός. Μα πώς είναι δυνατόν, θα αναρωτηθεί κάποιος, ένας βασιλιάς να πίνει ρετσίνα, αυτό το ευτελές ποτό των λαϊκών τάξεων που φαντάζει τόσο παράταιρο στην κρυστάλλινη βασιλική κούπα;

Κάθε φορά που πιάνω στα χέρια μου ένα βιβλίο του Ισίδωρου Ζουργού, προσπαθώ να αφουγκραστώ τον παλμό της Ιστορίας, να περπατήσω παρέα με τους ήρωες άλλοτε σε γνωστά και άλλοτε σε άγνωστα μονοπάτια του παρελθόντος και να μυηθώ στη μαγική σχέση ιστορίας και μυθοπλασίας που σκιαγραφείται στα περισσότερα βιβλία του συγγραφέα. Αυτή τη φορά, όμως, αυτό που αναδύεται από τις σελίδες του τελευταίου βιβλίου του Ζουργού δεν είναι η μυρωδιά της δημόσιας ιστορίας, αλλά η μυρωδιά της βαθιά εσωτερικής και προσωπικής ιστορίας μιας ελληνικής οικογένειας στα χρόνια της κρίσης. Μήπως όμως οι αθέατες και ιδιωτικές όψεις της οικογενειακής ιστορίας είναι ταυτόχρονα και πλευρές της δημόσιας σφαίρας; Με ποιον τρόπο το ιδιωτικό, στη συγκεκριμένη περίπτωση η οικογένεια και οι προσωπικές της περιπέτειες, παρεισφρέουν στο δημόσιο και πώς το δημόσιο εγκολπώνεται το ιδιωτικό; Πρόκειται για έναν προβληματισμό που γίνεται ακόμα πιο ερεθιστικός, αφού ο συγγραφέας φροντίζει να τον διανθίσει με μπόλικο άρωμα ρετσίνας και πλούσιες δόσεις από το μυθιστορηματικό σύμπαν του Σαίξπηρ και του Ραμπελέ. Το αποτέλεσμα είναι ένα βιβλίο-έκπληξη, ένα βιβλίο-πρόκληση, ένα βιβλίο-σχόλιο για την κρίση στη χώρα μας που δεν έχει τρυπώσει μόνο στην τσέπη μας, αλλά και σε κάθε θεατή και αθέατη πλευρά της ύπαρξής μας.

Ο πρωταγωνιστής του βιβλίου, ο εβδομηντάρης Λεόντιος Έξαρχος, συνταξιούχος πια πολιτικός μηχανικός και πρώην επιτυχημένος μεγαλοεργολάβος, και ο σαιξπηρικός βασιλιάς Ληρ ακολουθούν παράλληλες πορείες σε διαφορετικές εποχές και μπαινοβγαίνουν ο ένας στη ζωή του άλλου με φόντο ένα παιχνίδι διακειμενικής συνομιλίας. Και οι δύο στη δύση της ζωής τους βλέπουν να χάνουν σταδιακά το άνισο παιχνίδι με τον χρόνο, τα πρωτεία να γλιστρούν από τα χέρια τους και να αποκαθηλώνονται από τον γλυκό θρόνο της εξουσίας που τους χάρισε όλα όσα ονειρεύτηκαν και πεθύμησαν: πλούτο, δόξα, δύναμη που όμως –αλίμονο– αποδείχτηκαν τελικά σαθρά για να τους εξασφαλίσουν τα ήσυχα και ήρεμα γηρατειά, τα ποτισμένα από την αγάπη και τη ζεστασιά που τόσο έχει ανάγκη η τρίτη ηλικία.

Ο Λεόντιος Έξαρχος αρχικά απομονώνεται σε ένα χωριό που δεν κατονομάζεται –τι σημασία έχει άλλωστε το όνομα του χωριού;–, στο πατρικό σπίτι της συζύγου του, η οποία έφυγε πρόσφατα από τη ζωή. Εκεί θα αναζητήσει απεγνωσμένα ίσως την τελευταία του ευκαιρία να συμφιλιωθεί με τον εαυτό του, να αναμετρηθεί με τη μοναξιά του και να κάνει τον τελικό απολογισμό της ζωής του. Δύσκολο όμως πράγμα η αυτοκριτική, όταν μάλιστα δεν είναι μόνο τα λάθη και οι παραλείψεις μιας ολόκληρης ζωής, αλλά και τα σφραγισμένα μυστικά που ο Λεόντιος Έξαρχος θα ανακαλύψει αργά και βασανιστικά στο υπόγειο του αρχοντικού που αποφάσισε να ορίσει ως την τελευταία κατοικία της ζωής του.

Το αποτέλεσμα είναι ένα βιβλίο-έκπληξη, ένα βιβλίο-πρόκληση, ένα βιβλίο-σχόλιο για την κρίση στη χώρα μας που δεν έχει τρυπώσει μόνο στην τσέπη μας, αλλά και σε κάθε θεατή και αθέατη πλευρά της ύπαρξής μας.

Στο χρονικό διάστημα των δώδεκα μηνών –τόσο θα διαρκέσει η παραμονή του στο χωριό και στον πύργο της νεκρής συζύγου του–, ο Λεόντιος Έξαρχος θα νιώσει πολλές φορές την ανάγκη να επικοινωνήσει με τις τρεις κόρες του, τη Γαβριηλία, τη Ρεγγίνα και την Κορίνα, από τις οποίες έχει αποξενωθεί σωματικά και ψυχικά, όπως και ο βασιλιάς Ληρ από τις δικές του κόρες: τη Γονερίλη, τη Ρεγάνη και την Κορδήλια. Η επικοινωνία θα είναι μονόπλευρη: ο αναγνώστης θα εισχωρήσει στα άδυτα της σχέσης του πατέρα με τις κόρες του μέσα από ηλεκτρονικά μηνύματα που δε θα φτάσουν ποτέ στον παραλήπτη. Ο Λεόντιος Έξαρχος θα κρυφτεί πίσω από την απρόσωπη οθόνη και δε θα πατήσει τελικά το πλήκτρο της αποστολής, θεωρώντας ότι η σχέση τους έχει αμετάκλητα διαρραγεί. Καμιά από τις τρεις δεν ταιριάζει στα μέτρα του, καμιά δεν πληροί τις προϋποθέσεις της αφοσιωμένης και στοργικής κόρης που αυτός είχε πλάσει στο μυαλό του. Η Γαβριηλία και η Ρεγγίνα ζουν από χρόνια σε χώρες του εξωτερικού. Η ελληνική οικογένεια που αιμορραγεί τα τελευταία χρόνια ξέρει πολύ καλά τι σημαίνει να αποχωρίζεσαι και να αποχαιρετάς τα ξενιτεμένα σου παιδιά, να τα βλέπεις να ριζώνουν σε άλλους τόπους, μακριά από το μητρικό και πατρικό χάδι. Η Γονερίλη-Γαβριηλία και η Ρεγάνη-Ρεγγίνα, φιλόδοξες και άπληστες, αναλίσκονται στο ανελέητο παιχνίδι της προσωπικής επιτυχίας και της ευμάρειας, όπως ακριβώς και ο πατέρας τους στα νιάτα του, και θα τον πληρώσουν με το ίδιο νόμισμα, κάτι που ο γερο-Λεόντιος δύσκολα μπορεί να αποδεχτεί και να συγχωρήσει. Η Κορδέλια-Κορίνα είναι φτιαγμένη από άλλη πάστα, αλλά αυτή είναι η μόνη που γνωρίζει το μυστικό του πατέρα της και αυτό θα οδηγήσει στην αναπόφευκτη σύγκρουση.

Η μοναξιά όμως δεν είναι ποτέ καλός οδηγός και ο άλλοτε κραταιός Λεόντιος Έξαρχος θα αναζητήσει παρηγοριά στο καφενείο του χωριού και στη ρετσίνα, που ρέει άφθονη. Εκεί θα συναντήσει τον τρελό του χωριού, τον Ζαχαρία, που γρήγορα θα γίνει πιστός ακόλουθος και αφοσιωμένος υπηρέτης. Ξεπηδώντας από τον κόσμο του Ραμπελέ, ο Ζαχαρίας με τον αφελή και αλαφροΐσκιωτο χαρακτήρα του, αλλά σίγουρα γνήσιο και ανεπιτήδευτο, θα μπλεχτεί στα πόδια του Λεόντιου Έξαρχου και θα τον οδηγήσει να δει αλήθειες με τέτοιον τρόπο που μόνο ένα σαλεμένο μυαλό μπορεί να κάνει. Δεν είναι όμως μόνο ο Ζαχαρίας αλλά και ο Φώτης, ο παπα-Γιώργης, ο Μουσθένης, η Πένυ… ένα πραγματικό καρναβαλικό γαϊτανάκι ανθρώπινων ψυχών, όπου τον χορό σέρνει η ρετσίνα, δίνοντας μία αίσθηση προσωρινής ελευθερίας. Ο Ρώσος θεωρητικός της λογοτεχνίας Μπαχτίν στη μελέτη του για το έργο του Ραμπελέ υποστηρίζει ότι η καρναβαλική ζωή είναι μια ζωή αναποδογυρισμένη, στην οποία αίρονται οι νόμοι, οι απαγορεύσεις και οι περιορισμοί. Έτσι κι εδώ: η περιρρέουσα ατμόσφαιρα του χωριού και η ρετσίνα θα φέρουν στην επιφάνεια άγνωστα μέχρι τότε πάθη και επιθυμίες, μακριά από τους κανόνες της καθωσπρέπει ζωής, αλλά δυστυχώς δε θα σταθούν ικανές να λυτρώσουν. Γκροτέσκες φιγούρες όλοι, σε κινούμενη άμμο, κολυμπούν ο καθένας με τον δικό του τρόπο στα θολά απόνερα της κρίσης που έφερε η ψευδεπίγραφη ανάπτυξη και η επίπλαστη ευτυχία.

Και όταν ο βασιλιάς Ληρ και ο Λεόντιος Έξαρχος βρεθούν έξω στην ύπαιθρο και ανοίξουν οι ουρανοί και νιώσουν τους κεραυνούς και τις αστραπές να τους χτυπούν αλύπητα, τότε θα σταθούν μπροστά τους γυμνές οι αλήθειες της ζωής. Εκεί, παλεύοντας με τα μανιασμένα στοιχεία της φύσης, οι δυο ξεπεσμένοι και αδύναμοι γέροι θα νιώσουν πόσο μικροί και ασήμαντοι είναι μπροστά στο μεγαλείο του σύμπαντος. Και καθώς δυνάμεις ανώτερες από αυτούς τους κρυφοκοιτούν και τους χλευάζουν για το κενό της ζωής τους, θα φανεί κάπου στο βάθος μια χαραμάδα σωτηρίας.

Στο σαιξπηρικό έργο ο βασιλιάς Ληρ θα προφτάσει να δει έστω και για λίγο την αλήθεια, θα νιώσει την πραγματική αγάπη και, πριν κλείσει τα μάτια του για πάντα, θα γνωρίσει την απόλυτη συντριβή με τον θάνατο της αγαπημένης του κόρης, αλλά και την πολυπόθητη σοφία. Θα μπορέσει ο Λεόντιος Έξαρχος να δει τη σχισμή φωτός που λάμπει έστω και αμυδρά και να συγκολλήσει τα σπασμένα κομμάτια της οικογένειάς του; Θα είναι ο ίδιος που έστω και την τελευταία στιγμή θα κάνει το μεγάλο βήμα ή μία από τις κόρες του; Θα βρει τελικά χώρο η αγάπη και η συγχώρεση μέσα από το ανατρεπτικό τέλος που μας επιφυλάσσει ο Ισίδωρος Ζουργός;

Οι ρετσίνες του βασιλιά
Ισίδωρος Ζουργός
Εκδόσεις Πατάκη
456 σελ.
ISBN 978-960-16-8463-5
Τιμή €19,70

Twitter