شهرنشینی کلاً در معنی زندگی یک جمعیت در شهرها به‌کار می‌رود ولی معمولاً به افزایش شمار ساکنان شهرها نسبت به ساکنان روستایی یک کشور یا منطقه اشاره دارد.

شهرنشینی و افزایش آن، بر اقتصاد و محیط زیست یک منطقه تأثیر زیادی دارد. همچنین روحیات و شیوه زندگی مردم شهرنشین با گسترش شهرنشینی دستخوش دگرگونی‌های نسبتاً زیادی می‌شود.

شهرنشینی بی‌رویه و گسترش پرشتاب پدیده شهرنشینی در بسیاری کشورها باعث به‌وجود آمدن پدیده‌هایی همچون حاشیه‌نشینی، زاغه‌نشینی، تکدی‌گری، تشکیل شهرهای خوابگاهی، افزایش بیکاری و بزهکاری و مشکلات و ناسازگاری‌های فرهنگی می‌شود.

در آغاز زمانی که اقتصاد برپایه گردآوری خوراک و صید و شکار قرار داشت، انسانها برروی زمین در حال حرکت و کوچ بودند. اقوام شکارگر و گرد آورندگان آذوقه اغلب جایگاه ثابتی نداشتند و همواره در پی صید و شکار و گردآوری آذوقه که معمولا از ریشه گیاهان خوردنی و میوه‌های جنگلی تشکیل می‌شد، از سرزمینی به سرزمین دیگر کوچ می‌کردند. اوضاع و احوال طبیعی در اغلب مناطق چنان بود که تشکیل هر گونه اقامتگاه بزرگ و دائمی را غیرممکن می‌ساخت.

آشنا شدن انسان به امور کشاورزی و بارآوردن آذوقه و یافتن سرزمین‌های مستعد ، اندک اندک او را از صورت صحرانشینی و بیابان گردی به یکجانشینی و تشکیل سکونتگاه‌های دائمی و دهکده‌های پایدار هدایت کرد. لذا زندگی انسان بر روی زمین به دو گونه صحرانشینی و یکجانشینی پدیدار شده است لیکن میان این دو شکل زندگی حالت یا مرحله دیگری نیز وجود دارد که آن را نیمه کوچندگی یا نیمه یکجانشینی می‌توان نامید. نیمه کوچندگی نوعی سکونت دو گانه ییلاق - قشلاقی است و انسان‌ها با این شیوه زندگی نیمی از سال را در دشتها و نیمی دیگر را در کوهستانها می‌گذرانند و شاید بتوان این نوع زندگی را دو جانشینی یا سکونت دوگانه نیز اطلاق کرد.

تاریخچه روستانشینی

به اعتقاد رالف لینتون (Ralph Linton) مولف کتاب معروف شیر تمدن در عصر نوسنگی یا حدود 5000 سال پیش از میلاد در بسیاری از سرزمین‌ها از جمله منطقه آسیای جنوب غربی زندگی ده نشینی برقرار بوده و عموم قبایل مختلف با یک نوع الگوی کلی و متشابه به زندگی خود ادامه می‌دادند. بنابر تحقیقات باستان شناسان قدیمی‌ترین دهکده‌های جهان که تاکنون بوسیله حفاران پیدا شده ، در خاورمیانه واقع است. دو روستا در جارمو (Jarmo) و تپه سربین (Sarabin) واقع در ایران و عراق امروزی نشان می‌دهد که یکجانشینی با تشکیل اجتماعات روستایی دست کم در 10000 سال پیش آغاز شده است.

آخرین تحقیقات باستان شناسان همچنین نشان می‌دهد که بسیاری از مراکز اجتماعات انسانی از 10000 تا 3500 سال قدمت دارد. مثلا گنج تپه در انتهای شرقی دشت کرمانشاه 8000 سال قبل از میلاد ، تپه گوران لرستان 7000 سال قبل از میلاد ، گوی تپه نزدیک ارومیه 4000 سال قبل از میلاد ، تپه حصار دامغان 4000 سال قبل از میلاد ، تپه حسنلو و عقرب تپه 2000 سال قبل از میلاد ، چراغعلی تپه 1100 سال قبل از میلاد ، املش گیلان 1500 سال قبل از میلاد و همچنین شوش ، تپه گیان نهاوند ، تپه جمشیدی (درشمال خاوری الیشتر) تل بگوم تخت جمشید و کلاردشت هر یک از 1000 تا 3000 سال قبل از میلاد قدمت دارند.

فهرست مطالب:

شهر نشینی و روستا نشینی ایران قبل از اسلام

شهر نشینی و روستا نشینی در دوران ماد

شبكه شهري ايران در حكومت ماد

شهرهای مادها

شهر هگمتانه

مکان بنای شهرهای مادی

شهرنشینی و روستانشینی در دوران هخامنشی

بافت شهری در دوران هخامنشی

شبكه شهري ايران در حكومت هخامنشیان

شهر و شهرنشینی در دوره سلوکیان

شبكه شهري ايران در حكومت سلوکیان

سیاست های شهرسازی سلوکیان

طرح شطرنجی

شهر نشینی و روستا نشینی در دوران اشکانیان

عوامل موثر در ساخت شهر در زمان اشکانیان

شبكه شهري ايران در حكومت اشکانیان

شهر نشینی و روستانشینی در دوره ساسانیان

اصول شهرسازی در زمان ساسانیان

شبكه شهري ايران در حكومت ساسانيان

ساخت شهر ايراني در زمان ساسانيان

قصر شیرین

شهرنشینی و روستانشینی دوران اسلامی

شهرهای مهم دوره اسلامی

بازار

مسجد

نقشه شهر سمرقند

هجوم مغول ها

شهرنشینی و روستانشینی در قرون اخیر

و...